محمد علی مجتهدی گیلانی

دکتر محمدعلی مجتهدی گیلانی

او در ۳۱ شهریور ۱۲۸۷ در لاهیجان به دنیا آمد و در ۱۰ تیر ۱۳۷۶ در شهر نیس فرانسه درگذشت؛ نزدیک به ۸۸ سال زندگی کرد و بخش بزرگی از این سال‌ها صرف مدیریت، برنامه‌ریزی و بازسازی ساختار آموزش در ایران شد.

مجتهدی برخلاف بسیاری از مدیران آموزشی زمان خود، از همان ابتدا مسیر مشخصی را دنبال کرد. او پیش از ورود به مدیریت، پایه علمی قوی‌ای ساخت. وی تحصیلاتش را در فرانسه ادامه داد؛ ابتدا در دانشگاه لیل و سپس در دانشگاه سوربن، جایی که در نهایت موفق شد دکترای مهندسی دریافت کند.

این سابقه دانشگاهی یکی از دلایلی است که امروز منابع معتبر، او را یکی از مدیران متخصص و آشنا با ساختارهای آموزشی نوین معرفی می‌کنند. وقتی درباره دوره تحصیل او صحبت می‌شود، شما با فردی مواجه هستید که کاملاً آگاهانه و با هدف مشخص وارد حوزه آموزش شده بود.

شروع فعالیت در ایران

با بازگشت به ایران، مجتهدی فعالیت خود را در حوزه‌ای آغاز کرد که بعدها نام او را با آن گره زدند: مدیریت دبیرستان البرز تهران. شاید شما هم شنیده باشید که البرز یکی از دقیق‌ترین و منظم‌ترین مدارس ایران در دوره‌های مختلف بوده است.

بخش قابل‌توجهی از اعتبار امروز البرز، نتیجهٔ مدیریت بلندمدت مجتهدی است. او با رویکردی علمی، ساختار مدرسه را بازسازی کرد؛ از انتخاب معلمان گرفته تا نظم اداری، از چیدمان برنامه‌ریزی درسی تا اصلاح روش‌های آموزشی. در اسناد مختلف اشاره شده که او توجه ویژه‌ای به کیفیت تدریس داشت و معلمانی را انتخاب می‌کرد که علاوه بر دانش، توان انتقال مؤثر مطالب را هم داشته باشند.

یکی از ویژگی‌هایی که مجتهدی را از بسیاری از مدیران زمان خود متمایز کرد، توجه جدی به آموزش زبان‌های خارجی بود. او معتقد بود آشنایی با زبان‌های بین‌المللی، امکان رشد علمی دانش‌آموزان را بیشتر می‌کند. به همین دلیل تدریس زبان فرانسه و سپس زبان انگلیسی در دوره مدیریت او اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد.

این تصمیم نه بر اساس علاقه شخصی، بلکه بنا بر مشاهدات او در سیستم آموزشی اروپا بود؛ همان چیزی که باعث شد بخش‌هایی از سبک آموزشی مدارس غربی به‌صورت هدفمند وارد البرز شود.

پست‌های مدیریتی دکتر محمدعلی مجتهدی

او در دوره‌های مختلف، مسئولیت‌ ریاست دانشگاه شیراز، مدیریت دانشگاه پلی‌تکنیک تهران (امیرکبیر امروز) و نقش مهم در شکل‌گیری دانشگاه صنعتی آریامهر (شریف) داشت که در منابع رسمی ثبت شده است. به همین دلیل، شناخت او برای هر کسی که به تاریخ آموزش علاقه دارد ارزشمند است؛ زیرا بخش مهمی از ساختار دانشگاهی امروز ایران، در دوره مدیریت او یا به‌واسطه تصمیمات او شکل گرفته است.

اگر در سفرهای خود به گیلان علاقه‌مند به شناخت چهره‌های اثرگذار باشید، مجتهدی یکی از نمونه‌های مهم این استان است. لاهیجان در کنار تاریخ فرهنگی و معماری‌اش، زادگاه شخصیت‌هایی بوده که در سطح ملی نقش‌آفرین شده‌اند. شناخت این افراد، درک شما از پیشینه علمی این منطقه را عمیق‌تر می‌کند.

نگاه وی به عدالت آموزشی

هرچند مجتهدی سال‌ها در تهران فعالیت کرد، اما هویت اولیه‌اش از لاهیجان جدا نیست. بسیاری از پژوهش‌ها اشاره می‌کنند که نظم خانوادگی و فضای فرهنگی آن دوران در گیلان نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت او داشته است.

یکی از نکات مهم کارنامه مجتهدی، نوع نگاه او به عدالت آموزشی بود. او در سخنرانی‌ها و نوشته‌های ثبت‌شده‌اش بارها تأکید کرده که مدرسه باید فضایی برای رشد برابر باشد؛ یعنی دانش‌آموز صرفاً بر اساس تلاش و توان علمی‌اش رشد کند، نه بر اساس روابط یا عوامل بیرونی.

او به شدت مخالف دخالت‌های غیرتخصصی بود و تلاش می‌کرد مدرسه و دانشگاه را در برابر فشارهای بیرونی حفظ کند. این ویژگی، او را نزد دانش‌آموزان و همکارانش به چهره‌ای قابل‌احترام تبدیل کرد.

اسناد مرتبط با او

شما اگر به دنبال شناخت شخصیت‌هایی هستید که نقش آن‌ها واقعی و قابل‌سنجش است، مجتهدی نمونه‌ای قابل اعتماد است. برخلاف بسیاری از چهره‌هایی که روایت‌های اغراق شده درباره‌شان زیاد است، اطلاعات مربوط به مجتهدی مستند و قابل پیگیری هستند.

کتاب خاطرات او به کوشش حبیب لاجوردی منتشر شده و جزو منابع دقیق برای تحلیل سبک مدیریتی او محسوب می‌شود. در کنار آن، اسناد دانشگاه‌ها، آرشیوهای رسمی و مقالات پژوهشی، زندگی و فعالیت‌های او را با جزییات ثبت کرده‌اند.

از دیگر نشانه‌های ماندگار بودن آثار او، نامش روی ساختمان کتابخانه مرکزی دانشگاه صنعتی شریف است. این نام‌گذاری صرفاً نوعی تقدیر نمادین نیست؛ بلکه یادآور نقش او در پایه‌گذاری ساختارهای علمی و اداری آن دانشگاه است. اگر روزی از این دانشگاه بازدید کنید، نام مجتهدی برایتان آشنا خواهد شد.

مجتهدی در ۸۸ سالگی در فرانسه درگذشت، اما اگر امروز درباره او جست‌وجو کنید، متوجه می‌شوید حضورش همچنان در تاریخ آموزش ایران جریان دارد. شناخت او برای شما نه‌فقط آشنایی با یک فرد تأثیرگذار، بلکه آشنایی با بخشی از روند تحول آموزش در ایران است. این شناخت می‌تواند دید شما را نسبت به پیشینه علمی کشور عمیق‌تر کند؛ به‌ویژه اگر در سفرهایتان به دنبال کشف لایه‌های فرهنگی و تاریخی شهرها باشید.

✨ پیشنهاد مطالعه مصاحبه بسیار خواندنی و جالب: متن کامل مصاحبه محمدعلی مجتهدی گیلانی